de sterrenbeelden - de Zwaan
Het aantal voor beginners geschikte veranderlijken is zelfs zo hoog, dat we slechts een gedeelte van De Zwaan behandelen, en wel de linkervleugel. Dit gedeelte staat nu ’s avonds hoog aan de oostelijke hemel en is tot begin volgend jaar boven de westelijke horizon te vinden, waardoor een lange waarneemreeks gewaarborgd is.
De linkervleugel van Cygnus
Het werkt altijd gemakkelijk als er een aantal te schatten sterren vlak bij elkaar liggen, en via een gemakkelijke starhoproute te vinden zijn. Dat is in het te behandelen hemelgebied zeker het geval. We starten bij het uiterste punt van de vleugel ten oosten van de kop van de Draak, en werken ons lijstje af tot we bij Deneb zijn.
R Cyg
Helderheid magn. 6.2 – 14.6. Periode 426 dgn.
De Miraster R Cyg is gemakkelijk te vinden nabij de Blinking Planetary NGC 6826 en de dubbelster Theta Cygni (magn. 4.5). Hij staat zelfs zo dichtbij deze ster dat die behoorlijk kan storen als R Cyg nabij het minimum is. R Cyg is behoorlijk rood, zodat je goed moet oppassen voor het Purkinje-effect als hij in zijn maximum is.
Op het moment dat deze Variabilia uitkomt zal R Cyg op zijn helderst zijn. Een goede tijd om te beginnen met deze ster!
CH Cyg
Helderheid magn. 6 – 8.5
Bijna 2 graden pal ten westen van R Cyg vinden we de Z And ster CH Cyg. Dit is één van de meest waargenomen sterren door amateurs wereldwijd, maar dat moet je niet ervan weerhouden om ook eens deze ster te schatten. Hij is gemakkelijk te vinden, en altijd zichtbaar in kleine kijkers, ideaal voor een beginner!
Ook Ch Cyg is behoorlijk rood. Het is dus zaak om behoorlijk te defocuseren bij het schatten.
TZ Cyg
Helderheid magn. 9.9 – 11.5. Periode: ??
Nog eens 1,5 graad naar het Westen brengt ons bij de onregelmatig veranderlijke TZ Cyg, die af en toe een kleine opleving heeft.
RT Cyg
Helderheid magn. 6.6 – 12.8. Periode 190 dgn.
Terug naar het startpunt. Op de b-kaart van R Cyg zijn nog enkele veranderlijken te vinden. 1,8 graad naar het zuidoosten vinden we de Miraster RT Cyg, wederom een geschikte kandidaat voor de kleine kijker. RT Cyg was begin juni 2005 in het maximum.
Door zijn korte periode zie je bijna bij elke schatting wel een verandering t.o.v. de vorige schatting, wat deze ster wel zo aantrekkelijk maakt!
TU Cyg
Helderheid magn. 8.8 – 15.5. Periode 219 dgn.
Een halve graad ten NO van RT Cyg staat de Miraster TU Cyg. Hoewel hij in het minimum slechts met grote kijkers te zien is, bevindt hij zich ten tijde van het uitkomen van deze Variabilia in het maximum. Niet vergeten mee te nemen dus!
Z Cyg
Helderheid magn. 7.9 – 14.4. Periode 264 dgn.
4 graden ten oosten van R Cyg staat de Miraster Z Cyg, vlakbij 26 Cyg, een ster van magn. 5, die dus gemakkelijk in de zoeker te vinden is.
Z Cyg is momenteel op weg naar een maximum, wat ergens in juli zal plaatsvinden. Wederom een geschikt moment om deze ster toe te voegen aan je waarneemprogramma!
Als Z Cyg weer zwakker wordt, zorg dan dat je voldoende vergroot. Hij staat namelijk vlakbij enkele sterren van magn. 13, waarvan er ééntje bijna tegen Z Cyg aan staat. Er is dan zo een identificatiefout gemaakt!
BT en BU Cyg
Op de b- en d-kaart van Z Cyg staan nog twee Mira’s: BT en BU Cyg. Beginners kunnen deze sterren beter overslaan: de sequence van BU is heel slecht, en die van BT incompleet en systematisch te helder.
U Cyg
Helderheid magn. 7.1 – 11.9. Periode 463 dgn.
3,5 graad van Z Cyg naar het ZO brengt ons bij de Mira U Cyg. Deze staat nabij een mooi sterrenveld romdom de sterren 31 en 32 Cygni, in de zoeker een mooi dubbelster. Vooral het gebied rondom 32 Cyg doet aan een open sterrenhoop denken!
U Cyg zelf vormt een fraaie dubbelster met een ster van magn. 7.8. Zeker als U Cyg nabij het maximum is, is er een fraai kontrast in kleur te zien, wat enigszins aan Albireo doet denken. In juli is hij echter nabij het minimum. De rode kleur zorgt er wel voor dat er een behoorlijke spreiding is in de gerapporteerde schattingen, kijk maar eens bij de lichtcurvegenerator van de AAVSO!
V Cyg
Helderheid magn. 8.6 – 14.2. Periode 421 dgn.
Vanaf U Cyg is het nog 4,5 graad naar Deneb. Gaan we van Deneb een kleine 3 graden pal noord, dan staat de Miraster V Cyg in het beeldveld. V Cyg staat nabij een driehoekje van mag. 10 sterren.
De helderheid van V Cyg is eind juni weer omhoog aan het gaan, en zal dus het gehele najaar van 2005 met kleine kijkers te schatten te zijn.
RZ Cyg
Helderheid magn. 10.0 – 14.0. Periode 275 dgn.
Gaan we vanuit V Cyg 1.6 graad naar het oosten, dan komen we bij de RZ Cyg. Deze ster staat nabij de uitgestrekte open sterrenhoop NGC 6991, en is één van de lastigst te localiseren veranderlijken die we deze keer behandelen. Alleen schatten als je zeker weet dat je de juiste ster te pakken hebt!
We zijn hier aan het eind gekomen van ons tripje langs de linkervleugel van de Zwaan. We kunnen nu kiezen of we rechtdoor gaan richting de bekende Cataclysmische Veranderlijke SS Cyg, of dat we afbuigen richting de kop van De Zwaan. We komen dan bijv. Chi Cyg en BG Cyg (nabij Albireo) tegen.
Ook is het waarneemprogramma binnen het besproken gebied nog gemakkelijk uit te breiden. Binnen enkele graden van het startpunt vinden we bijv. de Mirasterren S Cyg, CM Cyg, CU Cyg en V391 Cyg. Keuze genoeg voor de liefhebber!
de sterrenbeelden - de kleine beer
veranderlijken in de kleine beer
In elk artikel zal één sterrenbeeld behandeld worden, en naast bijzonderheden over de sterren zelf zal eventueel ook worden aangegeven wat een gemakkelijke starhop-route is, en wanneer het volgende minimum verwacht kan worden. Het kleine sterrenbeeld De Kleine Beer, Ursa Minor, bijt de spits af.
Hoewel er geen bekende (deepsky) objecten binnen dit sterrenbeeld liggen, op Polaris na dan, zijn er toch een redelijk aantal veranderlijken te vinden.
Ursa Minor
De Kleine Beer, een klein sterrenbeeld, met sterren van magnitude 2 tot 5, is vooral bekend door zijn helderste ster Polaris, de Poolster. Het sterrenbeeld is bekend sinds 600 v.Chr., toen Thales voorstelde om de sterren te gebruiken als navigatiemiddel voor de zeevaarders. Het sterrenbeeld is uiteraard circumpolair, en doordat de hemelpool aan het einde van de staart van de beer nabij Polaris ligt, gemakkelijk het hele jaar waar te nemen. Dit heeft het grote voordeel dat er geen gaten in de waargenomen lichtcurven hoeven te zitten.
Polaris (Alpha Ursae Minoris)
Behalve haar huidige ligging vlakbij de hemelpool is Polaris zowel een optische dubbelster als een spectroscopische dubbelster, en ook een veranderlijke ster: een Cepheïde. De lichtschommelingen zijn echter te gering om visueel op te vallen.
X UMi
Helderheid: magn. 12.5 - 18.4. Periode 343 dgn.
De Miraster X UMi ligt halverwege en iets ten oosten van de lijn Polaris - Delta UMi.
Deze ster is zelfs in het maximum nog zo zwak dat hij eigenlijk buiten het bestek van dit artikel valt. De reden dat hij toch vermeld wordt, is dat het de meest noordelijk gelegen ster is (decl.+88 graden!), die nog door onze leden waargenomen wordt, zij het dan enkel in het maximum.
Op de AAVSO-site zijn een b- en een d-kaart te downloaden. Het laatste maximum vond begin september 2003 plaats, en aangezien de periode 343 dagen bedraagt, zal het maximum nu half augustus plaatsvinden. Zodra je dit artikel leest (half juli 2004) kunnen bezitters van grote kijkers (min. 25 cm) proberen X UMi waar te nemen.
Z UMi
Helderheid: magn. 10.8 - 16.7. Periode ??
Hoppen we langs de staart van de Kleine Beer van Delta UMi door naar Epsilon UMi, en dan eenzelfde afstand (4 graden) naar het westen, dan komen we bij SAO 2459, een ster van magn. 5.6. Beweeg de kijker iets terug, dan zien we een mooi boogje van sterren van magn. 7 tot 9. Hierbinnen staat Z UMi, die een mooi driehoekje vormt met sterren van magn. 11,2 en 11,4
Z UMi is een R CrB veranderlijke. Dit zijn sterren die zichzelf af en toe verduisteren door wolken van koolstof uit te braken. Normaal bevinden ze zich op hun maximum (voor Z UMi is dat ongeveer magn. 11.2) en duiken dan onverwachts vele magnituden naar beneden.De laatste keer was zo'n 9 maanden geleden, en het zou ieder moment weer kunnen gebeuren. Schat deze ster dus elke heldere avond!
Vlakbij Z UMi staat de Mira ster R Cam. Met behulp van de b-kaart kan je gemakkelijk naar deze ster toehoppen. Meer info over R Cam in het artikel over Camelopardalis.
S UMi
Helderheid: magn. 8.0 - 12.5. Periode 322 dgn
Hoppen we van Epsilon UMi door naar Zeta UMi, dan zijn we vlakbij de S UMi. Deze vormt een rechthoekige driehoek met Epsilon en Theta UMi.
Hoewel de Miraster S UMi altijd helder genoeg blijft om ook met kleinere instrumenten te schatten, is het lastig om dit te doen. De reden is zijn kleur: S UMi is erg rood-oranje. Het Purkinje-effect (zie de waarnemingshandleiding) zorg ervoor dat de spreiding in de lichtcurve erg groot is. Soms wel meer dan 1,5 magnitude!
Probeer daarom als je deze ster schat om hem zo ver mogelijk uit focus te draaien, waardoor het sterrenschijfje er grijs gaat uitzien, en het inbranden van de rode kleur minimaal wordt.
T UMi
Helderheid: magn. 9.2 - 14.0. Periode 315 dgn
Door naar Beta en Gamma UMi. Hop van Gamma naar Beta en door naar 5 UMi. Dan richting zuiden over 3 UMi tot je bij een groepje van drie sterren komt in de vorm van een hockeystick. De steel wijst naar een ster van magn. 8, die vlakbij de Miraster T UMi staat.
T UMi is momenteel weer onderweg naar een minimum, maar zal in de loop van de herfst weer helderder worden.
U UMi
Helderheid: magn. 8.2 - 12.0. Periode 326 dgn
Terug naar de dubbelster Gamma UMi. Ga in de zoeker van de heldere component naar de zwakkere, over 9 UMi en beweeg in een soort boog zuidwaarts tot een opvallend groepje sterren. Ten zuiden hiervan staat een dubbelster die je kunt gebruiken om de Mira U UMi te vinden. Deze vormt een mooi driehoekje met 2 sterren van magn. 10.
Momenteel begeeft U UMi zich weer richting een minimum, maar omdat dit meestal rond magn. 11,5 ligt kunnen ook waarnemers met kleine telescopen deze ster blijven waarnemen.
R UMi
Helderheid: magn. 8.6 - 10.5. Periode 320 dgn
Ga je weer terug naar Gamma UMi, en beweeg je nu de andere kant op, dan kom je bij een opvallend rechthoekig figuur. Hier staan twee bekende veranderlijken, R en AG Dra die in een volgende aflevering aan de beurt komen. Volg de westelijke kant van het figuur over iets meer als de lengte van het figuur zelf, en je bent in de buurt van R UMi, de laatste ster uit dit artikel. R Umi is net geen Mira, omdat de schommelingen te gering zijn. Omdat hij altijd redelijk helder blijft, is hij toch geschikt voor waarnemers met kleine telescopen.
Kaarten
Het menu dat zich opent, wijst zich vanzelf en veelal volstaat het invullen van de sternaam.
Hieronder staan slechts een aantal bijzondere kaarten.
Waarnemingen door leden
Hieronder volgen enkele lichtkrommen van sterren, die regelmatig door leden van de Werkgroep Veranderlijke Sterren worden waargenomen Een zwarte stip is een waarneming van een van onze leden. In de grote AAVSO-database kun je ze allemaal per ster terugvinden. Kijk hier.
De symbiotische ster CH Cygni vertoont onvoorspelbare lichtwisselingen. Daarom is deze ster een dankbaar object om waar te nemen. De lichtkromme is gebaseerd op de 350 helderheidsschattingen die de leden van WVS tussen 1 januari 2004 en 1 juli 2010 aan deze ster hebben verricht. De schattingen zijn afkomstig van R. Bouma (11), E. van Ballegoij (173), G. Comello (93), G. Gilein (69), G. Hoogeveen (1) en E. van Dijk (3).
Bij de meest recente uitbarsting van GK Perseï werd de ster helderder dan die in de drie voorgaande uitbarstingen is geweest. De lichtkromme is gebaseerd op de 314 helderheidsschattingen die de leden van WVS tussen 1 januari 2004 en 1 mei 2010 aan deze ster hebben verricht. De schattingen zijn afkomstig van R. Bouma (33), E. van Ballegoij (111), G. Comello (96), G. Gilein (43), F. Nieuwenhout (17) en E. van Dijk (14).
Hier een voorbeeld met de lichtkromme van de ster S UMa, gebaseerd op de 351 helderheidsschattingen die de leden van WVS tussen 1 januari 2004 en 1 januari 2010 aan deze ster hebben verricht. De schattingen zijn afkomstig van R. Bouma (4), E. van Ballegoij (99), G. Comello (149), G. Gilein (56), G. Hoogeveen (14), H. Pleijsier (1), R. Schippers (12) en E. van Dijk (16).
De lichtkromme van T UMa, gebaseerd op de 320 helderheidsschattingen die de leden van WVS tussen 1 januari 2004 en 1 januari 2010 aan deze ster hebben verricht. De schattingen zijn afkomstig van R. Bouma (4), E. van Ballegoij (91), G. Comello (149), G. Gilein (55), G. Hoogeveen (12), E. van Dijk (1) en E. Wubbena (8).
Dan de lichtkromme van RS UMa, gebaseerd op de 272 helderheidsschattingen die de leden van WVS tussen 1 januari 2004 en 1 januari 2010 aan deze ster hebben verricht. De schattingen zijn afkomstig van R. Bouma (4), E. van Ballegoij (82), G. Comello (114), G. Gilein (53), G. Hoogeveen (11), E. van Dijk (1) en E. Wubbena (7).
Andere voorbeelden:
Programma
Lijst met aanbevolen sterren voor beginnende waarnemers.
Deze lijst is een selectie van de sterren, die het meest door leden van de Werkgroep worden waargenomen. Hiervan zijn met name de met een * aangeduide sterren zeer geschikt voor beginnende waarnemers, maar ook de overige mogen niet teveel moeilijkheden opleveren, zeker niet wanneer ze nabij hun maximale helderheid verkeren. De periode is opgegeven in dagen. Bij de U Geminorum-sterren en aanverwante typen is tussen haakjes het gemiddelde interval tussen opeenvolgende uitbarstingen gegeven. De helderheidsrange is op een paar uitzonderingen na ontleend aan gegevens van de AAVSO. De waarden zijn meestal gemiddelden: de werkelijke visuele range is soms behoorlijk anders; zowel een maximum als een minimum kan gemakkelijk een hele magnitude (plus of min) afwijken van de tabelwaarde.